در عصر کشاورزی مدرن، استفاده از سموم و کودهای شیمیایی به منظور افزایش عملکرد محصولات و مقابله با آفات، بهطور گستردهای رایج شده است. این رویکرد توانسته است نیازهای روزافزون جمعیت جهان به مواد غذایی را تا حد زیادی تامین کند. اما در کنار این مزایا، نگرانیهای فراوانی درباره تغذیه و سلامت انسان و محیط زیست به دلیل کاربرد نامناسب و بیرویه این مواد وجود دارد.
در این مقاله به بررسی اثرات زیانآور سموم و کودهای شیمیایی در میوهها و سبزیجات، نحوه ورود آنها به زنجیره غذایی، و راهکارهای کاهش آسیبهای ناشی از آن خواهیم پرداخت.
سموم و کودهای شیمیایی چیست و چرا استفاده میشوند؟
سموم کشاورزی یا آفتکشها موادی شیمیایی هستند که برای کنترل حشرات، قارچها، علفهای هرز و سایر آفات به کار میروند. همچنین کودهای شیمیایی شامل ترکیباتی میشوند که برای تغذیه گیاهان و افزایش رشد آنها استفاده میگردند. این مواد به کشاورزان کمک میکنند تا بازدهی زمینهای زراعی را افزایش دهند و میزان خسارت ناشی از آفات را کاهش دهند.
با وجود این فواید ظاهری، استفاده نادرست از این سموم و کودها میتواند پیامدهای جبرانناپذیری داشته باشد. یکی از مهمترین مشکلات، باقیماندن مقادیر قابل توجهی از این مواد در میوهها و سبزیجات است که از طریق مصرف مستقیم وارد بدن انسان میشود.
دوره کارنس و اهمیت رعایت آن در استفاده از سموم کشاورزی
یکی از نکات کلیدی در استفاده از سموم کشاورزی، رعایت «دوره کارنس» است. دوره کارنس به مدت زمانی گفته میشود که پس از سمپاشی روی محصول باید سپری شود تا مقدار باقیمانده سموم به حداقل برسد و محصول برای مصرف انسانی ایمن باشد.
متأسفانه بسیاری از کشاورزان یا فروشندگان، میوهها و سبزیجات را قبل از اتمام این دوره به بازار عرضه میکنند. در نتیجه، مقدار باقیمانده سموم وارد بافت میوهها شده و در بدن انسان تجمع پیدا میکند. این مواد سمی عمدتاً در کبد تجمع یافته و میتوانند موجب بروز بیماریهای مختلفی مانند سردرد، اختلالات عصبی و تنفسی، اختلالات غدد درونریز، مشکلات باروری، و حتی سرطان شوند.
کدام میوهها و سبزیجات بیشترین میزان سموم را دارند؟
بر اساس بررسیها، برخی از میوهها و سبزیجات بیش از سایر محصولات کشاورزی، حاوی باقیماندههای سموم و کودهای شیمیایی در غلظت بالا هستند. این محصولات عبارتند از:
توت فرنگی
اسفناج
کلم پیچ، کلم برگ و برگ خردل
شلیل
سیب
انگور
آلبالو
هلو
گلابی
فلفل دلمهای و فلفل سبز تند
کاهو
گوجه فرنگی
میوهها و سبزیجات با بیشترین امکان آلودگی به مواد شیمیایی
بهویژه توت فرنگی در صدر این فهرست قرار دارد؛ چرا که دوره رشد کوتاهی داشته و پس از رسیدن، ماندگاری زیادی روی بوته ندارد. به همین دلیل معمولاً بدون رعایت دوره کارنس و به سرعت پس از سمپاشی برداشت میشود. همچنین برای جلوگیری از کپکزدگی زودهنگام، توت فرنگیها را در قارچکشهای مختلف غوطهور میکنند.
پوست توت فرنگی بسیار ظریف و دارای منافذ زیادی است؛ بنابراین سموم به راحتی وارد بافت آن شده و حتی شستشو نیز نمیتواند به طور کامل آنها را از بین ببرد.
علائم وجود سموم در میوهها و سبزیجات
یکی از نشانههای قابل توجه وجود باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی در میوهها و سبزیجات، بیطعم شدن یا کاهش طعم طبیعی آنها است. برای مثال، اگر خیار، گوجه فرنگی یا توت فرنگی طعم واقعی خود را نداشته باشند، احتمال وجود مقادیر سموم در آنها زیاد است. بنابراین توصیه میشود از مصرف میوهها و سبزیجات بیمزه خودداری شود.
روشهای کاهش میزان سموم و کودهای شیمیایی در میوهها و سبزیجات
هیچ روش صد درصدی برای از بین بردن کامل سموم کشاورزی از محصولات وجود ندارد، اما میتوان با برخی تدابیر، میزان آلودگی و باقیمانده سموم را تا حد زیادی کاهش داد:
1. شستشوی دقیق با آب روان و تمیز
شستشو با آب جاری، سادهترین و در عین حال مؤثرترین روش برای کاهش آلودگیها، باکتریها و باقیمانده سموم سطحی است. هنگام شستن میوهها و سبزیجات، حتماً پوست آنها را با دست بمالید تا آلودگیها بهتر جدا شوند. حتی در صورت پوستکنی، ابتدا میوهها را بشویید.
2. استفاده نکردن از شویندههای شیمیایی
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) توصیه میکند از مایع ظرفشویی، مایع لباسشویی و سایر شویندههای خانگی برای شستن میوهها و سبزیجات استفاده نکنید، زیرا اثربخشی آنها در حذف سموم نسبت به آب معمولی ثابت نشده است و ممکن است خود این مواد مضر باشند.
3. اسکراب کردن پوست سبزیجات غدهای
برای سبزیجاتی مانند سیبزمینی و هویج، استفاده از برس نرم و اسکراب کردن پوست، میتواند مقدار باقیمانده سموم را کاهش دهد.
4. جدا کردن برگهای رویی و مغز سبزیجات
برگهای رویی سبزیجاتی مانند کاهو و کلم را جدا کنید و از مصرف آنها خودداری نمایید. همچنین در کاهو مغز وسط بیشترین مقدار نیترات و سموم را دارد؛ بنابراین از خوردن آن پرهیز کنید.
5. پوستگیری میوهها
پوست میوههایی مانند سیب، هلو و خیار بیشترین مقدار تجمع سموم را دارد؛ لذا پوست گرفتن این میوهها میتواند به کاهش مقدار سموم دریافتی کمک کند. این توصیه در مورد گوشت و چربی قابل مشاهده گوشت، مرغ و ماهی نیز صادق است.
6. جداسازی قسمت انتهایی هویج
قسمت انتهایی هویج معمولاً بیشترین میزان نیترات را دارد؛ بهتر است هنگام مصرف آن را جدا کنید.
7. انتخاب میوهها و سبزیجات با سایز متوسط یا کوچک
میوهها و سبزیجاتی که سایز متوسط یا کوچکتری دارند، معمولاً سالمتر هستند و کمتر دچار تجمع سموم و کودهای شیمیایی میشوند.
8. حرارت دادن
گرچه حرارت دادن میتواند مقدار سموم باقیمانده در بافت محصولات را کمی کاهش دهد، اما این کار میتواند موجب کاهش قابل توجه مواد مغذی آنها شود. بنابراین باید با احتیاط از این روش استفاده کرد.
کاهش مواد شیمیایی میوهها و سبزیجات
اهمیت مصرف متنوع میوهها و سبزیجات
با توجه به اینکه هیچ روشی برای حذف کامل سموم و کودهای شیمیایی در میوهها و سبزیجات وجود ندارد، بهترین راهکار، مصرف متنوع و مقدار مناسب انواع مختلف محصولات کشاورزی است. با تنوع در مصرف، ریسک دریافت مقدار زیاد سموم از یک نوع محصول خاص کاهش مییابد.
همچنین حتی محصولات دارای برچسب «ارگانیک» نیز باید به خوبی شسته شوند تا آلودگیها و باقیماندههای احتمالی حذف شوند.
جمعبندی
سموم و کودهای شیمیایی اگرچه نقش مهمی در افزایش تولید کشاورزی دارند، اما استفاده نادرست و بیرویه آنها میتواند سلامت انسان را به شدت به خطر بیندازد. برای حفظ سلامت خود و خانواده، توصیههای زیر را جدی بگیرید:
میوهها و سبزیجات را قبل از مصرف زیر آب روان به خوبی بشویید و در صورت امکان پوست آنها را اسکراب یا جدا کنید.
هنگام خرید، محصولات سالمتر با سایز متوسط و کوچکتر را انتخاب نمایید.
از مصرف میوهها و سبزیجات بیطعم خودداری کنید.
برگهای رویی سبزیجات و مغز کاهو را جدا کنید.
از شستن محصولات با شویندههای شیمیایی خودداری کنید.
مصرف متنوع و متعادل انواع میوهها و سبزیجات را در رژیم غذایی خود قرار دهید.
رعایت این نکات موجب کاهش قابل توجه خطرات ناشی از باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی، پیشگیری از بروز بسیاری بیماریها و تضمین سلامت خانواده میشود.
اگر به سلامت خود اهمیت میدهید، بهتر است با آگاهی کامل از خطرات سموم و کودهای شیمیایی، به مصرف محصولات سالمتر و با رعایت اصول بهداشتی اهتمام ورزید. این مسئله هم به نفع سلامت شما و هم محیط زیست است.
برای دانستنیهای بیشتر با اسکیتلرن همراه باشید.
